ประจักษ์แจ้งองค์จิตสะอาด

   บรรลุธรรมประจักษ์แจ้งองค์จิตใส        ปัญญาไซร้หลั่งรินบริสุทธิ์

ฝึกสำเร็จสัมมาผลไม่สิ้นสุด                      สราญสุขเกษมศานที่วนาธรรม

    คนมีหลายแบบ ในใจของคนบางคนมีเงามืดแบบต่าง ๆ กัน บางคนก็มีความสว่างไสว บางคนค่อนข้างฉลาด บางคนค่อนข้างโง่ บางคนก็ค่อนข้างดี บางคนก็ค่อนข้างร้าย บางคนก็สอนง่าย บางคนก็ดื้อรั้นสอนไม่ได้ สภาพต่าง ๆ กันเช่นนี้ เปรียบเหมือนลักษณะของดอกบัวที่สั้นยาวต่าง ๆ กัน บางดอกก็ยังอยู่ในน้ำไม่โผล่พ้นผิวน้ำ บางดอกอยู่ปริ่ม ๆ น้ำ บางดอกก็ยืดยาวสูงจากผิวน้ำไม่มีน้ำเกาะติดเลย เป็นต้น    

    ความแตกต่างของคน นอกจากใจที่แตกต่างกันแล้ว ก็ยังแตกต่างกันทางเพศคือเป็นชายหรือเป็นหญิง อย่างไรก็ดี พูดถึงองค์จิตของคนซึ่งไม่มีความแตกต่างกันแต่อย่างไร ผู้ชายบำเพ็ญธรรมก็สามารถบรรลุได้ ผู้หญิงบำเพ็ญธรรมก็สามารถบรรลุได้เช่นเดียวกัน ผู้ที่คิดจะมีความก้าวหน้าบนทางธรรมแล้ว นอกจากความพร้อมแล้วยังต้องมีความศรัทธาที่บริสุทธิ์ถูกต้องมีร่างกายที่แข็งแรง และปลุกเร้าอุดมการณ์ แต่ที่สำคัญที่สุดคือต้องมีปัญญาแสวงหาอาจารย์ ถ่ายทอดธรรมจากใจสู่ใจ เช่นนี้แล้ว ไม่ว่าจะเป็นหญิงหรือชาย การบำเพ็ญธรรมก็จะไม่สิ้นเปลืองเวลาที่ยาวนานเกินไป ก็จะได้บรรลุประจักษ์แจ้งโดยเร็ว ยิ่งนับประสาอะไรที่แต่ละคนก็ล้วนมีเครื่องมือของฟ้าปางก่อนที่ประจักษ์แจ้งได้    

    ระหว่างขั้นตอนของการฝึกฝนบำเพ็ญธรรมเพื่อประจักษ์แจ้งนั้น ผู้ฝึกเรียนควรที่จะมองด้วยตาตนเอง เอาใจตนเองมาเข้าใจประจักษ์แจ้ง ความเมาหลงอยู่ในการเกิดการตายของตน ทำให้เกิดความสูญเปล่าเช่นนี้ ก็มาจากตาและใจของชาวโลก หากคิดที่จะให้แทงทะลุสภาวะใจของผู้บำเพ็ญโดยตรงแล้วก็ต้องขจัดให้สะอาดที่ยึดติดหลงอยู่ในตาและใจ คนที่อยู่ในห้องเมื่อลืมตาขึ้น ครั้งแรกจะมองเห็นสิ่งของภายในห้อง ภายหลังเมื่อมองออกไปนอกห้อง จึงจะเห็นภาพต่าง ๆ ภายนอก ก็เหหมือนกับใจที่อยู่ภายในกายจึงสมควรที่จะต้องเข้าใจจิตใจของตนก่อน ภายหลังจึงออกไปเข้าใจสิ่งต่าง ๆ ภายนอก แต่ว่าชาวโลกกลับตาลปัตรกัน คือออกไปเข้าใจรู้จักสิ่งต่าง ๆ ภายนอกตัวเรื่องต่าง ๆ ภายใจ (จิตใจ) กลับไม่รู้จัก    

    ตั้งแต่คนเกิดมา เพราะถูกความคิดภายนอกผูกมัด จึงยึดติดหลงใหล นี่เพราะไม่เข้าใจในกรรมอันเป็นมูลกำเนิดของความหลงว่าเกิดขึ้นได้อย่างไรที่สำคัญที่เข้าใจผิด โดยเอาความหลงติดอยู่กับใจแห่งการเกิดการตาย โดยสำคัญผิดว่าเป็นจิตของตน ขณะเดียวกันที่เข้าใจผิดก็อยู่ที่ไม่รู้จักเบื้องหลังของใจที่หลงใหลของตนนั้น ยังมีใจที่สะอาดซ่อนอยู่ ใจที่ใสสะอาดนี้ คือองค์ที่ประจักษ์แจ้ง ซึ่งทุก ๆ คนมีกันอยู่    

    ใจที่คิดก็เกิดจากความใคร่อยากของตน ใจวางแผนเพื่อผลประโยชน์ของตน เป็นใจที่ก่อเหตุปัจจัย โดยที่ไม่มีองค์จริงแท้ หากแต่เป็นใจที่สิ่งใดที่ตนไม่เอา อย่าได้ให้แก่สัตว์ ควรมีใจเสมอภาค เอาใจที่ตนเองไปรักสัตว์ด้วยให้พิจารณา ถึงการเลี้ยงดูของฟ้าดินอย่างลึกซึ้ง ธรรมแห่งความเมตตาโอบอ้อมอารี ล้วนเกิดจากจิตอันดีงามของมนุษย์ ควรจะรู้ว่าการบำเพ็ญกุศล บุญบารมีใด ๆ ก็ตาม หากสามารถตอบสนองต่อโลกแล้ว ในที่ทุกคนก็คือธรรม ในทุก ๆ ที่คือพุทธะ ถ้าเช่นนั้นวิสุทธิภูมิแดนมนุษย์ไม่ต้องแสวงหาก็จะปรากฏขึ้นมาเอง