ประจักษ์ แจ้งองค์จิตสะอาด
พระเจ้าอ๊วงเทียน
บรรลุธรรมประจักษ์แจ้งองค์จิตใส
ปัญญาไซร้หลั่งรินบริสุทธิ์
ฝึกสำเร็จสัมมาผลไม่สิ้นสุด
สราญสุขเกษมศานที่วนาธรรม
คนมีหลายแบบ ในใจของคนบางคนมีเงามืดแบบต่าง ๆ กัน บางคนก็มีความสว่างไสว บางคนค่อนข้างฉลาด บางคนค่อนข้างโง่ บางคนก็ค่อนข้างดี บางคนก็ค่อนข้างร้าย บางคนก็สอนง่าย บางคนก็ดื้อรั้นสอนไม่ได้ สภาพต่าง ๆ กันเช่นนี้ เปรียบเหมือนลักษณะของดอกบัวที่สั้นยาวต่าง ๆกัน บางดอกก็ยังอยู่ในน้ำไม่โผล่พ้นผิวน้ำ บางดอกอยู่ปริ่ม ๆ น้ำ บางดอกก็ยืดยาวสูง จากผิวน้ำไม่มีน้ำเกาะติดเลย เป็นต้น
ความแตกต่างของคน นอกจากใจที่แตกต่างกันแล้ว ก็ยังแตกต่งกันทางเพศคือเป็นชายหรือเป็นหญิง อย่างไรก็ดี พูดถึงองค์จิตของคนซึ่งไม่มีความแตกต่างกันแต่อย่างไร ผู้ชายบำเพ็ญธรรมก็สามารถบรรลุได้ ผู้หญิงบำเพ็ญธรรมก็สามารถบรรลุได้เช่นเดียวกัน ผู้ที่คิดจะมีความก้าวหน้าบนทางธรรมแล้ว นอกจากความพร้อมแล้วยังต้องมีความศรัทธาที่บริสุทธิ์ถูกต้องมีร่างกายที่แข็งแรง และปลุกเร้าอุดมการณ์ แต่ที่สำคัญที่สุดคือต้องมีปัญญาแสวงหาอาจารย์ ถ่ายทอดธรรมจากใจสู่ใจ เช่นนี้แล้ว ไม่ว่าจะเป็นหญิงหรือชาย การบำเพ็ญธรรมก็จะไม่สิ้นเปลืองเวลาที่ยาวนานเกินไป ก็จะได้บรรลุประจักษ์แจ้งโดยเร็ว ยิ่งนับประสาอะไรที่แต่ละคนก็ล้วนมีเครื่องมือของฟ้าปางก่อนที่ประจักษ์แจ้งได้
ระหว่างขั้นตอนของการฝึกฝนบำเพ็ญธรรมเพื่อประจักษ์แจ้งนั้น ผู้ฝึกเรียนควรที่จะมองด้วยตาตนเอง เอาใจตนเองมาเข้าใจประจักษ์แจ้ง ความเมาหลงอยู่ในการเกิดการตายของตน ทำให้เกิดความสูญเปล่าเช่นนี้ ก็มาจากตาและใจของชาวโลก หากคิดที่จะให้แทงทะลุสภาวะใจของผู้บำเพ็ญโดยตรงแล้วก็ต้องขจัดให้สะอาดที่ยึดติดหลงอยู่ในตาและใจ คนที่อยู่ในห้องเมื่อลืมตาขึ้น ครั้งแรกจะมองเห็นสิ่งของภายในห้อง ภายหลังเมื่อมองออกไปนอกห้อง จึงจะเห็นภาพต่าง ๆ ภายนอก ก็เหมือนกับใจที่อยู่ภายในกายจึบสมควรที่จะต้องเข้าใจจิตใจของตนก่อน ภายหลังจึงออกไปเข้าใจสิ่งต่าง ๆ ภายนอก แต่ว่าชาวโลกกลับตาลปัตรกัน คือออกไปเข้าใจรู้จักสิ่งต่ง ๆ ภายนอกตัวเรื่องต่าง ๆ ภายใน (จิตใจ) กลับไม่รู้จัก
ตั้งแต่คนเกิดมา เพราะถูกความคิดภายนอกผูกมัด จึงยึดติดหลงใหลนี่เพราะไม่เข้าใจในกรรมอันเป็นมูลกำเนิดของความหลงว่าเกิดขึ้นได้อย่างไร ที่สำคัญที่เข้าใจผิด โดยเอาความหลงติดอยู่กับใจแห่งการเกิดการตาย โดยสำคัญผิดว่าเป็นจิตของตน ขณะเดียวกันที่เข้าใจผิดก็อยู่ที่ไม่รู้จักว่าเบื้องหลังของใจที่หลงใหลของตนนั้น ยังมีใจที่สะอาดซ่อนอยู่ ใจที่ใสสะอาดนี้ คือองค์ที่ประจักษ์แจ้ง ซึ่งทุก ๆ คนมีกันอยู่
ใจที่คิดก็เกิดจากความใคร่อยากของตน ใจวางแผนเพื่อผลประโยชน์ของตน เป็นใจที่ก่อเหตุปัจจัย โดยที่ไม่มีองค์จริงแท้ หากแต่เป็นใจที่เปลี่ยนแปลงไม่หยุด และก็สำคัญผิดว่าใจอันนี้แหละเป็นองค์จริง ก็คือเป็นใจที่ชักนำไปสู่การหลงใหลนั่นเอง เป็นเพราะว่า ผู้ฝึกธรรมไม่ประจักษ์แจ้งถึงใจที่เป็นตัวหลัก
ใจของชาวโลกที่หลงใหลและสกปรก ล้วนเกิดจากความต้องการจากภายนอก โดยเฉพาะความใคร่อยากที่เปรียบเป็นเหตุปัจจัยภายนอกที่ชักนำให้เกิด ความดีความชั่ว ความรักความเกลียด มันเป็นเหตุปัจจัยของกิเลส ที่ดูดซับโดยการเกิดการดับ และเป็นเพราะในใจคนได้สั่งสมความสกปรกไว้ซึ่งจะระเบิดขึ้นในชั่วพริบตาเดียว นอกเสียจากไม่ไปดูการมาและการไปของเหตุปัจจัยของกิเลส การเคลื่อนไหวโดยไม่มุ่งหวังตลอดกาล ใจที่ดับโดยไม่มุ่งหวัง จึงจะเป็นองค์แท้ของใจ
ชาวโลกมักทุกข์เข็ญอยู่กับความดีความชั่ว บาปบุญ ความมี ความไม่มี ต่าง ๆ เป็นต้น อันเป็นความคิดสามัญของโลก โดยถูกความคิดแบบนี้เป็นนายคอยบงการ สิ่งที่ถูกผูกมัด ก็มาจากการแสวงหาสิ่งของจากภายนอก ซึ่งก่อให้เกิดความทุกข์ไม่น้อยเลย
จงอย่าลืมว่า แต่ละคนล้วนมีดวงใจดวงหนึ่งในห่อกิเลสที่ต้องทุกข์กังวล มันเป็นใจที่ใสสะอาด ไม่แปดเปื้อนไม่สกปรก รีบ ๆ เอาความคิดที่ถูกปุถุชนโลกผูกมัดคืนให้กับเหตุปัจจัยภายนอก แล้วหวนคืนสู่จิตเดิมมีความสุขสำราญที่ประจักษ์แจ้ง องค์จิตที่ใสสะอาดของตนเอง
